The Yiddish writer Hertzl Apshan writes about his native Vizhnitz and Marmures in general. Reading it is like your back in the dustroads of Marmures with the אמאליגע אידן , living their lives and eating their cornbread. The Yiddish is written as it sounds, if you'd know the sounds you'd know what I mean, but no attention is paid to the consistency of the writing, you can write the same word differently in the same line. I'd like to share some of it with you, in the original Yiddish, and have a discussion follow. I also would like some help with some of these "Yiddish" words, because some of them are really tough to get.
מארמורעש איז געווען דער גרעסטער יידישער צענטער אין אלטען אונגערן ביי דער גרויסער מאנארכיע, און איז אויך היינט (1939) דער גרעסטער און פרומסטער יידישער צענטער אין טראנסילוואניע. א סביבה פון יידישע האראפאשניקעס מיט בעל עגלות און סוחרים מיט מוכרים פון יעדן פאר. מ'קען און מ'פארשטייט סוחריש און פאכמעניש צו יעדען מסחר אויף דער וועלט.- .און אלעס פון דער "ישיבה" און פונים "חדר" אויס
יידן זיינען מעקלערס מיט טרייבערס און טרעגערס, יידן זיינען שמידן, דראטערס מיט
גלעזערס, קאלעכברענערס, בערשטלבינדערס, א חוץ ווערצהייזער מיט געוועלבער'ס און טראפיקאנטען אנא שיעור. אלעס תלמידי חכמים יודעים את התורה, וואוינען צוזייעט און צושפרייט אין קליינע האלצערנע שטיבלעך, צווישן די קארפאטען און אויף לאזעס אין די בערג. איינס פון נאקעטע העלצער אליין , איינס האט א הויכען דאך מיט קליינע פענסטערלעך און איינס אקאראט פארקערט. א קיבוץ פון איבער מאה אלפים יידישע נפשות. --- איידער מ'האט עס איבערגעטיילט האלב פאר די טשכאסלאוואקיי און העלפט פאר רומעניען ---- אלעס איז ביי די ברעגעס פון דער "טייס" א סביבה וואו מ'רעדט יידיש און מ'שלינגט יעדעס ווארט אויף יידיש. מ'בענטשט אויף יידיש און מ'שעלט יידיש , מ'האנדלט און וואנדלט און מ'לעבט אפ אלע יארן אויף יידיש
ס'האט זיך קיינער נישט אסימילירט און מ'האט זיך קיינער מאדיאראזירט, מאנסבילן האבען נישט געהייסען "הערען" און ווייבער זענען נישט געווען "פרויען" , א קוטשער האט נישט געהייסען "שאפער" א מלמד האט נישט געהייסען באלד "פראפעסאר" , א בעל תפלה האט נישט געהייסען "קאנטאר" און א רב האט מען נישט גערופען "דאקטאר". מ'האט זיך נישט געענדערט דעם נאמען מיט די מלבושים און ס'האט קיינער זיך נישט געשעמט מיט די בגדים און מיט'ן יידישקייט. מ'האט נישט געוווסט פון די סך-ערליי מאכלים, מ'האט נישט געדארפט אזויפיל קעכינס מיט משרתים און באדינטע, מ'איז אלעס געווען אליין
א ייד האט געוווינט אין איין שטיבל און געהאט איין גערטל מיט איין קו און איין ערליי איבערטועכץ אלע זיינע יארן, מ'האט נישט געוווסט פאר אזוי פיל צייטן פון עסן: א פרישטיק, א מיטאג און א נאכטמאל און אלעמאל אנדערע מאכלים מיט אנדערע עס-צייגן. מ'האט געוווסט אין יעדער הויז סתם, זומער קאכט מען אפ טאפ בארשט מיט ריבלעך און ווינטער קרויט מיט באנדלעך, דאס איז געוועזן פאר א גאנצן טאג. א גאנצען וואך האט מען געגעסן מאליי-ברויט און שבת קוילעטש פון חלה מעל און מ'האט קיינמאל נישט קיין פארדארבענעם מאגן
מ'האט נישט געוווסט פון דאקטוירים און מעדיצינען, פון בעדער מיט לופט פארענדערונג. מ'האט געהאט פאר אלעם היימישע רפואות מיט סגולות און מ'איז געווען שטארק און געזינד, קיינער האט נישט געוווסט אז ס'איז פארהאנין צוקער-מאגען און נירן קראנקהייטן. מ'איז אלט געווען 120 יאר און פון קאפ-שמערצן און ציינווייטאג האט זיך קיין איד נישט געוווסט צו באקלאגן, מ'איז געשטארבען מיט אלע ציין אין מויל
How Geshmak to read!
Words I could use help with include:
האראפאשניקעס, לאזעס, רוסנאקען, ציפסערן, זשירירט, דראניצעס
More to come IY"H.
As far as translating all this: I don't think so. It's just not "doable."
Photos by Roman Vishniac
איי איי איי, די ארימקייט איז גרויס
ReplyDeleteBeautiful reading, HT. I wish I would have the time for books. I barely manage blogs.
Are you from this region, I mean your parents/grandparents?
no, JJ! that would be like asking a רייסישער if he's from the Ukraine. You get my drift?
ReplyDeleteהירשל
ReplyDeleteבאמת בא לי לבכות מתי שאני רואה את הפרצופים המתוקים של ילדים יקרים שבטח נהרגו עקד"ה
!איזה עבר הי' לנו פעם
חבל שקשה לי להבין את האידיש
?"מדובר שם על "האהבת ישרא-ל
I don't see most words you'd like to have translated in the original that you posted.So it's a bit difficult to translate out of context.Nevertheless,I think רוסנאקען are Ruthenians, ציפסער are ethnic Germans, זשירירט means having guaranteed for a promissory note ( the most common means of payment in those days).Does it make sense?
ReplyDeleteYoshe
ReplyDeleteרוסנאקען & ציפסערן are seeningly ethnic groups, so that would definitely make sense. Do you get a drift about the writer, whether or not he was religious at the time he wrote it?
You have the book and don't see the words? Look at page 4 and page 7. Other words you can help with include:
באקאנטשען
שאנצן
ציבעכל (a pipe of some sort, made of onions?)
פאמיאכצער
רעשעטע
זאזאליע
גארנאליצעס
באריע
גראדיטשעס
Do you remember the story with the boat crossing the Teis on Shabbos?
HT
ReplyDeleteI don't know where this guy is coming from, but what I heard is that all these guys were a bunch of "MinHaRatzim". The fact that he stresses that they were all Talmidei Chachomim not withstanding. Then again maybe the Magyars were jealous of these peasant Jews that they actually raised Frum, Chassidishe kinder whereas the Hungs were barely pushing through.
is the book in print ?
ReplyDeleteMargareten:
ReplyDeletestop with your Hungarian shtusim, please.
anon 3:04
The book is usually available at the Heichel Menachem sale around Chanukah time. they may also carry it all year, I don't know. Call them. 718-633-7979
Can't help on any of the Yiddish. Yours is richer than mine if these are the only words posing a problem.
ReplyDeleteAs you (or was it neo-tzig) said that you find my writing geshmak, I thought I'd let you know that I was guest posted today over @ DovBear.blogspot.com
The name of the piece is
Selma… or Skokie???
Just Who’s the Oppressed Minority Here? and it's about the now cancelled Pride Parade.
The host gave it this /hakdoma/haskoma:
[Note: I don't think I've ever published a guest post as awful and as wrongheaded as this one. I'll be a good host, though, and explain my objections in the comments.]
Talk about praising with indignant damnation! IMO that haskoma alone makes it a must read.
Chaim G, look who's got your back, buddy.
ReplyDeleteShkoyach
ReplyDelete> that would be like asking a רייסישער if he's from the Ukraine
ReplyDeleteOnly if he is a baal gayve :))
Behaltener
ReplyDeleteWhy a Baal Gayve, only? All Reisisher would be offended by that comment. As would Peylishe if they were to be confused for a Galicianer.