אמאליגע אידן אין ווילנא
באקומען אויפ'ן עלעקטראנישע פאסט
לכבוד ידידי הרב הירשל שיחי'
איך האב לעצטענס באקומען דעם ביכל "פון ווילנא געטטא" געשריבען געווארן דורך חייקל לונסקי ע"ה אין יאר תר"פ. דער ספר איז זייער אינטערעסאנט, כאטש גאנץ אומיטיג, און עס איז כדאי אים צו ליינען. איטליכע זאכן וואסן איך האב געטראפן צו זיין מערקווירטיג וויל איך פאר אייך מעתיק זיין.
אויף עמ' 27 שרייבט ער "וואונדערבאר שיין איז געווען איז געווען אמאל דער ווילנער שמחת תורה אז ס'האט געהאט א שם. יונג און אלט, מיידלעך און ווייבלעך, אפילו זקנות פלעגן זיך צונויפזאמלען אין מאנסבילשער שול שמחת תורה, ס'איז געווען הפקר די וועלט..."
און בהמשך דארט עמ' 28 "עס פלעגט זיך ציען די הקפות, אפריער אלע ווילנער רבנים אין די שטריימעלעך מיט די געטליכער פנימער מיט די ווייסע בערד מיט די ספרי תורות אין די הענט ..."
און אויף עמ' 31 דערציילינדיק וואס דער גלות אפריכטער האט געזאגט פאר זיינע קינדער "אויך איך, מיינע ליבע קינדערלאך, זאג שוין צייט אייניגע חדשים דעם 70טען קאפיטל פון תהלים, ד"ה, אז איך בין שוין אלט 70 יאר און ס'איז שוין צייט מסתמא אהיים צו פארן"
די ביכל קען מען טרעפן ביי די אידיש בוך צענטער .
“Haykl Lunski” “Fun Vilner Geto”כדי אים צו טרעפן דארף מען זוכן פאר
לויט ווי איך פארשטיי איז חייקל לונסקי ע"ה געווען א פרומער איד און ספרן אין די גרויסע ווילנע אידישע (שטראשון) ביבליאטעק.
Buy It Here
More From Lunski Here
Lunski ביי דער ארבעט
(YIVO)
אמר הירשל:
ס'שווער צו וויסן וואס גענוי ער מיינט ווען ער זאגט אז "ס'געווען "הפקר" די וועלט," ווייל מ'איז ח"ו ניט חושד ווילנער אידן אויף מעשים אשר לא יעשו. נאר וואס? מן הסתם מיינט ער אז אין הנהגת ביהכ"נ, וואס איז ווילנא איז געווען גאנץ "יעקיש," האט מען שמחת תורה נישט אזוי נאכגעקוקט. מ'האט אריינגעלאזט די נשים און בנות אין בית מדרש און זיי זענען געשטאנען דערביי, צוקוקענדיג ווי די מענער און קינדער פרייען זיך מיט די הייליגע תורה. נישקשה. אויך איז זיכער געווען גענוג און נאך פלאץ אין שול, אזוי אז די נשים זענען געווען נישט ממש אין די ד' אמות פון די מאנסבילער. כנלענ"ד
אבער איין זאך זעהט מען יא: אז שמחת תורה איז געווען פרייליך אויך אין ווילנא, און אויך פאר די נשים איז וויכטיג געווען זיך אנטייל נעמען מיט די שמחה. דהיינו, נישט ווי היינט וואס מאנכע ישיבה'לייט ווילן טייטשן אז נאר די וועלכע האבן געלערענט תורה און געהארעוועט אין תורה, און גוט פארשטאנען תורה זענען מחותנים מיט'ן תורה און מיט איר שמחה'דיגן טאג
ווען עס קומט צו די שטריימלעך ווערט מיר אביסאלע שווער. ס'טייטש אז אזא גרויסע גרופע אידן זענען שבת קודש און אין די ימים טובים געגאנכען אנגעטוהן אין די בגדים פון די חסידים? אין מתנגדישען ווילנא? איי, וועט איר מיר געבן צו פארשטיין אז רבי הירש לייב, די וואלאזשינער ראש ישיבה, זיין איידים ר' רפאל, ר' מיכל פון נאווארדוק און אפילו רבי משה מרדכי זיינען אלע געגאנגען שבת און יום טוב אין שטריימלאך, וועל איך אייך זאגן אז ניט דאס מיינט חייקל. חייקל, קוקט אויס, האט געמיינט די חסידים. פארוואס מוז מען אזוי זאגען? זיייער איינפאך. גיט א קוק אויף די נעקצטע אויסצוג, דארט וואו ער רעדט וועגן דעם וואס ער זאגט שוין אייניגע חדשים קאפיטל ע' ווייל ער איז שוין אלט 70 יאר. וואו נאך סיידען ביי חסידים איז פאראן אזא מנהג? און ביי חסידים גופא, כאטש אז מ'זאגט אז דער מנהג שטאמט פון בעל שם טוב אליין, איז דוקא ביי חב"ד ליובאוויטשער חסידים דאס אן אנגענומענע זאך. אברהם טווערסקי האט זיך אפילו אפגערעדט אז ביי די 119 יאר וועט ער דארפען זאגן קאפיטל קי"ט, א חשבון פון 176 פסוקים. קוקט אויס אז נאר אין ליובאוויטש איז דאס א זאך. נו, שוין, קוקט אויס אז אויך אין ווילנא, נאך מיט איבער 100 יאר צוריק, איז ליובאוויטש געווען א כח
Litvishe Shtreymlach in Circus Tent
Tayere Hirsel, ich farstei nit vos ihr zogt.
ReplyDeleteRe "ס'געווען "הפקר" די וועלט," - I would say that he means that the world was carefree, in other words, that they felt happy and carefree on that day especially, the mood was so joyous, yup, even by the snags!
Re streimlech - it's poshut that he meant the fur hats worn by some Litvise Rabbonim like you mentioned (Netziv, etc.). He explicitly talks about the G-dly faces of the Rabbonim in streimlech with their white beards (derech agav, it seems that streimel was broader term than we think of it today, incorporating various styles of fur hats, not just the typical Hassidic models).
Re saying the kapital Tehillim corresponding to his age - maybe he picked up the minhog from somewhere, lav davka Lubavitch, maybe it is a Sfardishe thing too, he was a safran you said, a librarian, so someone who had a breitkeit, who saw publications, seforim from various types of Yidden, different eidos, maybe he saw it in some minhog book or something, took a liking to it and adopted it. You are talking about a cosmopolitan, very literate man here.
And moh nafshoch, leshitoscho that he was talking about Lubavitchers, so all Lubavitchers wore streimels then??
Sayf kol sayf, I think there is whole pilpul here that lacks what to stand on.
the minhag of women coming in the mens Shul is a old Minhag Ashkenaz, I remember years back someone wrote in the periodical Oir Yisroel that in Viznits Benai Berak in the era of the Imrei Chaim the women used to come in shul Simchas Torah. The Reb Motele of Monsey was denying and give his routine machoa, but after that, in the letters to the editor there was a letter from some vinitzer chosid that claimed that he was there and the facts are correct.
ReplyDeleteHirshel,
ReplyDeleteThere was a big Chabad Minyan in Lita, you forget to mention Reb Isser Zalman the FIL of Reb Aron that didn"t let a shtriemel in Lakewood the first few years.
Yup
ReplyDeleteThe first guy to trug a streimal in Lakewood, was actually embaressed to walke in to Beis Midrash with it.
Not to long ago, there were beards in the Lita.
The Alter said that beards were necessary to protect them from the two great dangers of the day: Haskala and Hasidism
Freylach mit der maydlach
ReplyDeletemir kooked mit der oygen
uhn mir vert ungitzoygen uhn der kup vert tzflogen,
vay'll mir tracht nisht as mir vellen veren ungiboygen.
Uhn nuch dehm mir vellen trugen vayseh hoysen
Gut zul upheeten' dey vus heeten
nisht, zayneh Toyrah
is kumt uhn der Muruh Shecoyrah
דער שטיקל קען נאר א חבד'סקר שרייבען. קודם גייט די הנחה נאך דעם 'עט מען שוין טרעפען א וועג מסביר זיין.
ReplyDeleteאפשר זאגשע בעסער, די ראי' ס'געווען חב"ד וויל די פרויען האבען געדרייט ביי די מענער און ס'געווען הפקר די וועלט
זאגט איר בעסער: נאר אן א.ג. "בנש"ק" ליגט אים די קאפ .......אין די זאכען
ReplyDeleteehr muz zayn a Snag
ReplyDeleteThe heart is breaking
ReplyDeletefilled with aching
body is quaking
too much faking
enough with all the taking
time for making
a living on my own
my kids are all grown
up
It is not Gring
to live like a king
it is shver
to live off der shver
got a shviger who is a pest
wants the kids dressed the best
cuz' she's from Budapest'
חאטש איך קען נישט דעם שרייבער דוקא אבער בדרך כלל דארף מען אננעמען אז ער האט דעם מעמד אביסעל געפיצט אזוי וויא אלע שרייבער'ס טוען כדי צו פארשטעלען די מעשה צום זאך
ReplyDeleteMany writers use flowery language in order to bring it more to life, and this writer in particular is obviously trying to do that while describing the festive scene and saintly faces of the Rabbonim.
מען קען לכאורה נישט מדייק זיין אויף די פרטים. כנלענ"ד
Mal
ReplyDeleteHow exactly is the beard saving from hasidim?
Snag,
ReplyDeleteSefardim in Vilna? was almost like aseres hashvotim...
How exactly is the beard saving from hasidim?
ReplyDeleteProbably so they shouldn't feel inferior in their yiddishkeit.
Mal
ReplyDeleteHow exactly is the beard saving from hasidim?"
The not having a beard is what saved them
BOTD
"Is every kid dressed like a ben yuchid?"
ReplyDeleteFech
Was musar big into bitul hayesh? How did musar look at kabala?was it pro? con? since the beard is a a kabala based custom.
ReplyDelete"the beard is a kabala based custom"
ReplyDeleteWhen we stopped learning tanach the haskala won.
"Was musar big into bitul hayesh? How did musar look at kabala?was it pro? con? since the beard is a a kabala based custom."
ReplyDeleteStudying Kabala: read MOAG- the Alter of Slobodka studied.
R' Yeruchem is fahrnumen with Kabalistic concepts.
R' Yisroel, as far as I know, didn't study Kabala.
Anyways, the old 'gleyben, gleybt min, uhber mir fert zich nish ozey' should tell you not to conflate studying it and....
"When we stopped learning tanach the haskala won."
ReplyDeleteHaskala won by the Chasidim: look what is considered proper leyning.
R' Hirshel highlighted an important issue that is extremely relevant in our times.
ReplyDeleteWe must spread Torah to the uninitiated. It is not enough for a Talmid Chochom to sit in his own 'vinkle;. He must go out and affect the simpletons.
The Litvaks speak from both sides of their, rather large, mouths.
When it comes to chasidim- when Rebbes do things that make no sense to the Hamoyn Am- the standard answer it that in the himlien, the Rebbe's approach is better. Since Rebbe's no best, we can't question them.
Litvaks scoff at that.
Then they switch gears.
When it comes to spreading Torah, even though the 'Daas Baleh Batim' says that kiruv is the way to go- the way to have the most affect on the world, etc. The Litwaks switch gears.
They say that in the pnimius of the inyanim, Torah studied by the Bney Teyreh has a greater affect. Even though we can't see it and our sechel says otherwise.
But we must trust the Roshey Yeshiva's on the posthumous Marans.
Why can't they be consistent?
Reb Ahrons Kotlers Meggilah was fixed because they found a mistake that was there from reb Ahron times
ReplyDeleteANON
ReplyDeleteWhats your message with the megila pesila?
BTW, mussor is all about 'bittul hayesh'; it is all about noticing and realizing ones' fallacies- were you are really holding. In that sense- it is head on frakert from Chasidus
ReplyDeleteNot Brisk
ReplyDeleteCan you explain where the bitul hayesh of chasidim differ from Mussar?
Anon
ReplyDeleteI am no expert on Chasidus. However, Mussor is all amount knowing yourself and realizing what the 'yesh' is that needs to be destroyed. Until it is identified, it can not be eradicated.
Mussor also is very against attaining any 'darga' that a person is not holding on. 'Dimyon' is scorned upon.
Therefore, studying and experiencing things that are beyond where the person is holding on- i e, there wasn't enough bitul hayesh that preceeded the avaydah, ia very chumordik aveyrah. (Nadav V'Aveyhu, on their dargah, saw things that didn't comport with their bittul hachomyer)
In Chasidus, there is a mehalach of jumping dagras, etc...
Ask Hirschel Tzig about that.
I find it ironic that the hamoyn ahm reads seforim that discuss certain madreygos, and agavdik, the mechaber says something like ' farshteit zich' that this is only after one got past the first couple of dargos in the Braysa of R' Pinchos be Yair.
Mussor spends a lifetime just on the first dargas
(Even after one is holding by the higher dargas, there is still a strong emphasis on the initial dargus; I don't know if that exists in the same sense- in Chasidus)
Haskala won by the Chasidim: look what is considered proper leyning.
ReplyDeleteDefinitely, though with the Hungarians even worse than Lubavitch. Of course it also won by the Litvish:
"the beard is a kabala based custom"
Lo yamush hasefer haTorah hazeh mipicha umipi zaracha.
Torah sh'baal peh was not yet a sefer.
"it is head on frakert from Chasidus"
ReplyDelete"I am no expert on Chasidus"
Typical pointy-headed, fumbling, Yeshiva Yukel.
Rushes head on into the critique, then back away and offers the disclaimer....are you sure your not MAL, maybe?
Kalman
ReplyDeleteWhy don't you tell us the truth, in stead or resorting to Tomim dike ad hominems
K
ReplyDeleteYou do an excellent job at cutting and pasting. If you have anything substantive to add to the discussion, please do so. The impression that you give, whether you realize it or not, is one of ignorance. Ignoring the subject matter and engaging in mud-slinging is the textbook symptom of lack of confidence or knowledge in your position. Since I am sure that that is not the case, I humbly anticipate your enlightening comments (that I doubt will ever be furnished)
Why should I respond to an ignorant Snag who doesn't have an ounce of bitul in his body?
ReplyDeleteYou should stick to your tzelem-kup poetry